تفسیر و تأویل آیات ناظر بر مهدویت در کلام امیر‌المؤمنین امام علی با تأکید بر روش بینامتنیت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه الهیات و معارف اسلامی دانشگاه پیام نور

2 دانشجوی دکتری دانشگاه پیام نور مرکز تهران جنوب

3 دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه پیام نور

چکیده

در احادیث امیر‌المؤمنین7 آیات ناظر بر مهدویت، تفسیر و تأویل شده است. از منظر گونه‌شناسی تفسیر، در این احادیث بیشترین فراوانی را تفسیر لفظی و تفسیر تأویلی به خود اختصاص داده‌ است. اگر رابطه بین آیات و روایات مهدوی براساس دیدگاه بینامتنیت نگریسته شود از بین گونه‌های تفسیر، می‌توان تفسیر تأویلی را در فرامتنیت و تفسیر لفظی را در بینامتنیت که رابطه هم حضوری دو متن را بررسی می کند، قرار داد و از این نظر، احادیث تفسیری امیر‌المؤمنین7 می‌تواند متن تفسیری یا تأویلی آیات قرآن باشد که به صورت صریح و ضمنی (براساس تقسیم‌بندی‌ دیدگاه بینامتنیت) به کار رفته است. در این تحقیق ابتدا مهدویت و محدوده آن در آیات قرآن با دو روش آیه محور و رویکرد محور مشخص می‌شود و در مرحله بعد گونه‌شناسی تفسیر و تأویل در کلام امیر‌المؤمنین7 تحلیل شده و در مرحله اصلی احادیث امیر‌المؤمنین7  که ناظر بر مهدویت هستند در دو بخش کلی  مورد بررسی قرار می‌گیرد: 1. احادیث مشتمل بر آیات ناظر بر مهدویت (بینامتنیت: آشکار و صریح)؛ 2. احادیث مشتمل بر موضوعات ناظر بر مهدویت (بینامتنیت: نهان و ضمنی). در هر دو بخش ابتدا احادیث جمع‌آوری شده و سپس با تحلیل و متن‌پژوهشی رابطه آیات و روایات مشخص می‌شود. فراوانی نوع تفسیر و تأویل آیات ناظر بر مهدویت، فراوانی آیات و موضوعات ناظر بر مهدویت و تحلیل رابطه آیات و موضوعات مهدوی با یکدیگر از نتایج این تحقیق یه شمار می‌آید.

کلیدواژه‌ها