بررسی لایه‌های معنایی در نگاره مربوط به امام زمان در فالنامه طهماسبی مبتنی بر نظریه آیکونولوژی اروین پانوفسکی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی کارشناسی ارشد رشته نقاشی دانشکده هنرهای تجسمی دانشگاه هنراصفهان، ایران

2 استادیار گروه معارف دانشگاه هنر اصفهان، ایران

3 دانشجوی دکتری رشته پژوهش هنر دانشکده پژوهش‌های عالی هنر و کارآفرینی دانشگاه هنر اصفهان، ایران

چکیده

خوانش اساسی یک اثر هنری، زمانی­ که هیچ‌گونه اطلاعات متمرکزی در مورد معنای پنهان آن در دسترس نباشد، مسئله­ای است که می­بایست به گونه­ای نظام­مند و روشمند در جست‌­وجوی حل آن برآمد. گذر از تصویر به معنا از روش­هایی است که کارکرد و پیام اثرهنری مورد نظر را به صورت واضح­تر بیان می­کند. برخی از نسخه­های تصویری فالنامه نیز به همین صورت می­باشند. فالنامه­ها از با اهمیت­ترین نسخه‌های مربوط به دوره صفوی هستند که اکنون به صورت پراکنده در مجموعه­های خارج از کشور نگهداری می‌شوند. یکی از نگاره­های فالنامه که در مکتب نگارگری قزوین توسط فردی به نام محمد شکل گرفته شده است مربوط به امام زمان4 می­باشد و در موزه توپقاپی­سرای نگهداری می­شود، این نگاره از لحاظ معنامندی از ساختاری چندلایه برخوردار است، به این ترتیب پرسشی که در این پژوهش مطرح می­شود به این صورت است که، طبق کارکرد و پیام‌های موجود در فالنامه­ها چه لایه‌های معنایی آشکار و پنهانی در نگاره مربوط به امام زمان4 در فالنامه طهماسبی برای انتقال به مخاطبان وجود دارد؟ در پژوهش حاضر تلاش بر این بوده است که با به‌کارگیری روش توصیفی _ تحلیلی و هم‌چنین گردآوری اطلاعات به صورت اسنادی، نگاره امام زمان4 در فالنامه طهماسبی مطابق با الگوی آیکونولوژی اروین پانوفسکی، خوانش و در سه مرحلۀ مرتبط با آن برای دستیابی به کاربرد و پیام موجود در اثر برای مخاطب تحلیل شود. در نتیجه می­توان این‌گونه اذعان داشت که: در خوانش فال­ها تلاش بر آشکار کردن مفاهیم سعد و نحس امور آینده بوده ­است، که در نگاره امام زمان4 با تحلیل سه مرحله­ای آیکونولوژی تصاویر، نشانه‌ها و هم‌چنین نوشته­ها که شامل ابیات شعر فارسی به خط نستعلیق و آیات عربی قرآن ­کریم می‌شوند سعی در برداشت مفاهیم موجود شده ­است، که پیام­های برداشت شده از تصویر به عنوان یک نسخه تصویری از یک فال، به­ نوعی حامل پیام برقراری عدالت، مژدۀ امید و ریشه‌کنی ظلم و نا امیدی­ها برای مخاطبِ گیرنده فال می‌باشد.

کلیدواژه‌ها